ΣΥΓΓΡΑΦΗ, ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΓΚΡΙΣΗ ΝΕΩΝ ΣΧΟΛΙΚΩΝ ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΩΝ

Χρήστος Ζαντήρας

Εκπρόσωπος της Νέας Κίνησης Καθηγητών στο ΣΕΚΦ

Η νέα σχολική χρονιά σηματοδοτείται με την έναρξη της σταδιακής εφαρμογής των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων στη δημόσια εκπαίδευση. Βασική παράμετρος επιτυχίας των νέων οραμάτων και προσπαθειών αποτελεί και η δέουσα επιστημονική διαδικασία συγγραφής-αξιολόγησης και έγκρισης νέων σχολικών εγχειριδίων. Από τα ελλαδικά σχολικά εγχειρίδια, θα χρησιμοποιηθούν εκείνα ή μέρη τους, τα οποία ικανοποιούν τα νέα κριτήρια των Νέων Αναλυτικών Προγραμμάτων που θα εφαρμοστούν στον τόπο μας.

Ο ρόλος λοιπόν του σχολικού εγχειριδίου κατά τη διδασκαλία είναι κεντρικός. Από τα ερευνητικά δεδομένα προκύπτει πως ο χρόνος της ενασχόλησης των μαθητών με το διδακτικό υλικό είναι καθαυτός μεγαλύτερος από το χρόνο των διαπροσωπικών σχέσεων των μαθητών με τον εκπαιδευτικό. Από την άλλη πλευρά, από ανάλογες έρευνες προκύπτει πως οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν διάφορα είδη διδακτικού υλικού (S. Eden, 1984, 283). Τέλος, περίπου το 70% όλων των δραστηριοτήτων της τάξης γίνεται με βάση το σχολικό εγχειρίδιο και άλλο διδακτικό υλικό (D. Weiis, 1988, 329).

Στα πλαίσια λοιπόν ενός εκπαιδευτικού συστήματος , όπως του κυπριακού, που δίνει μεγάλη έμφαση στις εξετάσεις το «καλό» σχολικό εγχειρίδιο αποτελεί σχεδόν ένα τυφλοσύρτη, που προσφέρει ένα σώμα φορμαλιστικών γνώσεων, τις οποίες πρέπει να οικειοποιηθεί ο μαθητής για τους σκοπούς των εξετάσεων.

Οι σχετικές επιστημονικές συζητήσεις, ερευνητικές εργασίες και προσπάθειες των αρμοδίων της εκπαιδευτικής πολιτικής, τείνουν σε ένα κοινό σκοπό, τη βελτίωση της ποιότητας των σχολικών εγχειριδίων. Το κύριο πρόβλημα που αναφύεται είναι το γεγονός πως τα ποιοτικά χαρακτηριστικά καιν τα κριτήρια, με βάση τα οποία ένα σχολικό εγχειρίδιο κρίνεται ως καλό ή λιγότερο καλό, ποικίλουν, ανάλογα με τους σκοπούς για τους οποίους κρίνονται και τα πρόσωπα από τα οποία γίνεται η αξιολόγηση. Οι μαθητές, οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί, οι συγγραφείς και οι υπεύθυνοι της εκπαιδευτικής πολιτικής ενδιαφέρονται για καλά σχολικά εγχειρίδια. Δε χρησιμοποιούν όμως όλοι αυτοί ενιαία κριτήρια. Παρ’  όλες τις διαφορές, οι ειδικοί συμφώνησαν να αποδέχονται κάποια κριτήρια (UNESCO, 1989, K.P. Fritzsche, 1992). Τα κριτήρια είναι :

1.    Επιστημονική εγκυρότητα : Ένα σχολικό εγχειρίδιο πρέπει νε μεταφέρει την εκάστοτε έγκυρη επιστημονική γνώση ή τουλάχιστον να μην αντιφάσκει με τα δεδομένα της σχετικής επιστήμης.

2.    Κοινωνική εγκυρότητα : Όπως και το Αναλυτικό Πρόγραμμα, το σχολικό εγχειρίδιο πρέπει να υπηρετεί τους σκοπούς της εκπαίδευσης και της κοινωνίας γενικότερα. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να δίνει όχι μια ιδεαλιστική αλλά μια πραγματική εικόνα της κοινωνίας με τις παραδοχές της και τις αντιφάσεις, με τις αλήθειες και τις αμφισβητήσεις της.

3.    Διαφάνεια αφετηρίας και προθέσεων : Πρόκειται για τις κρυφές παραδοχές των συγγραφέων των σχολικών εγχειριδίων. Αυτές οι παραδοχές λειτουργούν ως φίλτρο μέσω του οποίου κατανοείται και ερμηνεύεται η πραγματικότητα. Το φίλτρο έχει τις ρίζες του σε ιστορικές παραδόσεις και προσωπικές εμπειρίες και μπορεί ανάλογα να πάρει μια εθνική, μειονοτική, πολιτισμική ή ιδεολογική χροιά.

4.    Παιδαγωγική και διδακτική εγκυρότητα :  Αυτό σημαίνει πως οι συγγραφείς ή γενικότερα οι παραγωγοί σχολικών εγχειριδίων φροντίζουν ώστε το προϊόν τους να ανταποκρίνεται στις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα και το επίπεδο νοητικής ανάπτυξης του μαθητή και να προσφέρεται με τον πλέον κατάλληλο από διδακτικής πλευράς τρόπο.

5.    Συμφωνία με το Αναλυτικό Πρόγραμμα :  Τ0 σχολικό εγχειρίδιο σε συνδυασμό με άλλα μέσα διδασκαλίας χρησιμοποιείται για την επίτευξη των σκοπών της αγωγής, όπως καθορίζονται από τα Α.Π. και των στόχων της διδασκαλίας και μάθησης. Πρέπει λοιπόν να λειτουργεί σε συντονισμό με όλα τα άλλα μέσα και τις διάφορες δραστηριότητες του εκπαιδευτικού. Η συμφωνία αυτή δε ν αφορά μόνο τα περιεχόμενα αλλά και τις γενικότερες αρχές του (K. Stretenovic, 1992, 26).

6.    Αυτενέργεια των μαθητών :  Ένα σχολικό εγχειρίδιο είναι καλό στο βαθμό που δεν αποτελεί απλώς ένα ανθολόγιο διαφόρων περιεχομένων και παρουσίασης ποικίλων απόψεων, τις οποίες είναι υποχρεωμένος να μάθει ο μαθητής, αλλά καλλιεργεί την αυτενέργεια των μαθητών.

7.    Καλαίσθητη εμφάνιση :  Πρέπει να είναι ελκυστικό για τους μαθητές, γιατί με αυτό τον τρόπο μπορεί να συμβάλει στη δραστηριοποίηση των κινήτρων των μάθησης.

8.   Προσπελασιμότητα : Το χαρακτηριστικό αυτό αναφέρεται στη δυνατότητα εύκολης και έγκαιρης πρόσβασης στα διάφορα μέρη του σχολικού εγχειριδίου από τους εκπαιδευτικούς και μαθητές. Άρα, το σχολικό εγχειρίδιο, το βιβλίο του εκπαιδευτικού, το τεύχος ασκήσεων του μαθητή πρέπει να βρίσκονται έγκαιρα στα σχολεία με την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς.

9.  Επανατροφοδότηση :  Η αξιολόγηση του σχολικού εγχειριδίου, όπως και κάθε μέσου διδασκαλίας, αποτελεί συστατικό μέρος της διαδικασίας παραγωγής και συνεχούς βελτίωσής του.

1  Τεχνικά χαρακτηριστικά :  Τέτοια είναι η γραφή, το μέγεθος των γραμμάτων, το μήκος των σειρών, η δόμηση του κειμένου, τα χρώματα, ακόμα και η βιβλιοδεσία.

11 Προδιαγραφές : Έχουν να κάνουν με τα προσόντα των ατόμων που σχετίζονται με την παραγωγή των σχολικών εγχειριδίων. Πρωτίστως, για την εξασφάλιση της επιστημονικής εγκυρότητας των σχολικών εγχειριδίων πρέπει κατά τη συγγραφή τους να συνεργάζονται ειδικοί επιστήμονες, καταξιωμένοι εκπρόσωποι του επιστημονικού κλάδου του αντίστοιχου μαθήματος. Κατά τη συγγραφή πρέπει να εξασφαλίζεται η συμμετοχή ειδικών παιδαγωγών αλλά των εκπαιδευτικών της τάξης. Τέλος, για τη γενικότερη εμφάνιση του σχολικού εγχειριδίου είναι απαραίτητη η συνεργασία ενός επιτελείου τεχνικών από γραφίστες, ζωγράφους, φωτοστοιχειοθέτες, βιβλιοδέτες κλπ.

Στην περίπτωση που κυκλοφορούν πολλά εγχειρίδια, οι εκπαιδευτικοί ή ο σύλλογος των διδασκόντων έχουν το πρόβλημα να επιλέξουν από τα πολλά το καλύτερο για το σχολείο και την τάξη τους, υποβάλλοντας τα σχολικά εγχειρίδια σε μια αρχική ανάλυση  ( π.χ. «Τεστ αναγνωσιμότητας» και « Κλίμακες ελέγχου της γενικότερης ποιότητας των σχολικών εγχειριδίων» ).

Το θέμα της αξιολόγησης των σχολικών εγχειριδίων φέρνει στο προσκήνιο και το θέμα της διαδικασίας έγκρισης. Για να χρησιμοποιηθούν στα σχολεία μας πρέπει να έχουν την έγκριση του Υ.Π.Π. Με τη σχολική μεταρρύθμιση να εφαρμόζεται από εφέτος, αναμένεται και η ανάγκη νέων σχολικών εγχειριδίων στο εγγύς μέλλον.

Ποια διαδικασία, άραγε, θα ακολουθηθεί; Ύστερα από ανάθεση; Σύσταση ειδικής ομάδας για τη συγγραφή; Αν εισαχθεί το «πολλαπλό βιβλίο» , η διαδικασία έγκρισης αποκτά ιδιαίτερη σημασία, καθώς αποτελεί συστατικό στοιχείο και ουσιαστική φάση αξιολόγησης και επανατροφοδότησης, η οποία υποτίθεται πως μπορεί να οδηγήσει στη βελτίωση της ποιότητας των σχολικών εγχειριδίων.

Όλοι ευελπιστούμε στην επιτυχία της νέας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, νοουμένου βέβαια πως θα ακολουθηθεί μια δέουσα επιστημονική στρατηγική και διαδικασία, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τα λάθη και τυχόν ανεπιθύμητες καταστάσεις στα σχολεία μας.